خروج آمریکا و نابسامانی سیاسی منطقه؛ به مناسبت سومین سال خروج آمریکا از خراسان/افغانستان و تسلط گروه طلبان بر این کشور
تحلیل و ترجمه: احمد روئین زرتشت
طرح مسئله
بزرگترین رویداد تاریخ معاصر خراسان/خراسان/افغانستان خروج ایالات متحده آمریکا از خراسان/افغانستان و سپردن آن به یکی از افراطی‌ترین گروه‌های مذهبی رادیکال در این تحلیل که بخش عمده آن ترجمه شده است به پرسش اساسی ما خواهیم پرداخت و این پرسش این است که آمریکا چرا خراسان/افغانستان را ترک کرد؟ و از آنجائیکه ایالات متحده برای ملت سازی در خراسان/افغانستان حضور نداشت/ندارد بلکه این کشور بیشتر در پی تطبیق برنامه‌های استراتیژیک و منافع امنیتی خود بوده است.
دولت آمریکا که در سال ۲۰۰۱ بعد از واقعه ساختگی ۱۱ سپتامبر (۲۰ شهریور ۱۳۸۰) در برج دو قلوی مرکز تجاری در نیویورک به بهانه انتقام از گروه ترویستی خودساخته “القاعده” نیروهایش را به همراه متحدان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) وارد خراسان/افغانستان کرد، به مدت ۲۱ سال همه ساختارهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی این کشور را ویران و سرانجام در ۲۴ مرداد ۱۴۰۰ (۱۵ ماه اوت ۲۰۲۱) مفتضحانه از آن خارج شد.
آمریکایی‌ها که به اعتراف “هیلاری کلینتون” وزیر خارجه پیشین آمریکا خود موجد گروه طالبان در خراسان/افغانستان برای جلوگیری از نفوذ بیشتر اتحاد جماهیر شوروی (سابق) به این کشور بودند و بعدها برای مقطعی آنها را از صحنه سیاسی کنار زدند، سه سال قبل در چنین روزهایی بعد از چند دور مذاکره با این گروه مورد حمایت برخی کشورهای منطقه و کشورهای عربی خاورمیانه تلاش کردند بار دیگر آنها را بر تخت قدرت در کابل بنشانند.
اقدامی که قرار بود در دوره “دونالد ترامپ” رئیس جمهوری سابق آمریکا با خروج نیروهای آمریکایی از خراسان/افغانستان عملی شود، اما سرانجام در دوره “جو بایدن” رئیس جمهوری فعلی این کشور عملی شد (البته هنوز همه نیروهای ناتو از خراسان/افغانستان خارج نشدند).
خروج آمریکا اقدام شایسته یا شکست شرم آور
رویدادهای تاریخی حضور و خروج آمریکا در خراسان/افغانستان
یکی از رویدادهای مهم بین‌المللی در سال 2021، تسلط گروه طالبان بر خراسان/افغانستان بود که دوره جدیدی را در این کشور آغاز کرد. اگرچه توافق آمریکا و گروه طالبان در تاریخ 29 فوریه 2020 در دوحه، پایتخت قطر امضا شد، اما سال 2021 در این زمینه تعیین‌کننده بود، زیرا این گروه بدون خونریزی جهان را لرزاند.
این دومین باری بود که گروه طالبان قدرت را در خراسان/افغانستان به دست گرفت. دوره نخست اقتدار از سال 1999 تا 2001 بود و پس از حمله ایالات متحده در سال 2001 پایان یافت. آمریکا این حمله را پس از حمله تروریستی 11 سپتامبر 2001 انجام داد که در آن مهاجمان از آموزش تا پناهگاه در خراسان/افغانستان که تحت حکومت گروه طالبان بود، حضور داشتند.
در اوایل سال 2021، جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا اعلام کرد که خروج نیروها از خراسان/افغانستان تا 11 سپتامبر تکمیل خواهد شد. در اواسط همان سال، خروج سربازان ناتو از کشور منجر به حمله قدرتمند گروه طالبان شد.
14 آوریل 2021: در حالی که توافق‌نامه دوحه در دوره دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا با گروه طالبان امضا شد، جو بایدن، رئیس جمهور جدید ایالات متحده که در 20 ژانویه 2021 به قدرت رسید، هیچ تغییری در توافق‌نامه و خروج نیروهای آمریکایی از اسلاف خود ایجاد نکرد. دولت خراسان/افغانستان این تصمیم را تایید کرد. در 14 آوریل 2021، بایدن خروج نیروهای آمریکایی از خراسان/افغانستان را تا 11 سپتامبر 2021 اعلام و روحیه گروه طالبان را تقویت کرد و این گروه مسلح کمپینی را برای به دست گرفتن کنترل شهرهای خراسان/افغانستان آغاز کرد.
می 2021: با اعلام خروج نیروهای آمریکایی از خراسان/افغانستان تا 11 سپتامبر 2021، گروه طالبان شروع به تصرف و تسلط بر همه شهرها به‌ویژه در شمال خراسان/افغانستان کرد. این در حالی است که دنیا از اینکه این کنترل به جز سال 2001 بدون خونریزی انجام شده، تعجب کرد. گروه طالبان نه تنها موفق شدند مردم محلی را ساکت کنند، بلکه پرسنل امنیتی افغان را که در کنار ایالات متحده کار می‌کردند را متقاعد کردند که تسلیم شوند و امنیت آنها را تضمین کردند.
جولای 2021: نیروهای آمریکایی در جریان پیشروی گروه طالبان در خراسان/افغانستان، فرودگاه بگرام، مرکز مهم جنگ آمریکا را تخلیه کردند. نیروهای افغان مدعی شدند که نیروهای آمریکایی بدون هیچ هماهنگی با مقامات شهرستان بگرام یا دفتر والی پایگاه هوایی را تخلیه کردند که این امر نه تنها بر روحیه نیروهای افغان بلکه بر روحیه دزدان و عوامل نفوذی نیز تأثیر گذاشته است. این پایگاه هوایی از سال 2001 تحت کنترل ایالات متحده بود و به محض تخلیه نیروهای آمریکایی، غارت و هرج و مرج به وجود آمد.
اوت 2021: گروه طالبان پیش از این بسیاری از شهرها و ولایات خراسان/افغانستان را تصرف کرده و کنترل بسیاری از مناطق را بدون درگیری به دست گرفته بود. تمام شهرهای کوچک و بزرگ طی چند روز توسط گروه طالبان به تصرف درآمد. مقدمات ورود گروه طالبان به کابل فراهم شده بود که در 15 اوت، زمانی که اشرف غنی، رئیس جمهور از کشور فرار کرد و گروه طالبان بدون خونریزی کاخ ریاست جمهوری را تصرف کردند. با این حال جمعیتی در فرودگاه کابل از کشور خارج می‌شدند. همه جا فقط هرج و مرج بود. مردم به هر قیمتی می خواستند این کشور را ترک کنند.
۱.نتیجه انتخابات ریاست آمریکا 2020
نتیجه انتخابات ریاست جمهوری 2020 آمریکا: در طول رقابت های انتخابات ریاست جمهوری 2020، جو بایدن اولویت های خود را روشن کرده و سریع بیان نموده بود. خروج از خراسان/افغانستان و تمرکز بر چالش های داخلی یکی از مهمترین برنامه های حزب دمکرات بود. هنگامی که رای دهندگان آمریکایی آنها را انتخاب کردند، باید به وعده خود عمل می کردند. جو بایدن می دانست که کار سخت و نامرتب خواهد بود، اما هیچ منطقی در خرج کردن چنین مقدار زیادی از پول مالیات دهندگان برای چیزی که رای دهندگان نمی خواستند وجود داشت. وی همچنین در یکی از اظهارات اخیر خود تصریح کرد که ایالات متحده برای ملت سازی در خراسان/افغانستان حضور ندارد. این همه و دلیل کناره گیری را توضیح می دهد. اولویت های او روشن بود – تروریسم (القاعده) در خراسان/افغانستان آنقدر بزرگ نبود که آمریکا این همه پول خرج کند و گروه طالبان مشکل داخلی خراسان/افغانستان است که دولت آنها باید به آن رسیدگی کند.
شکی نیست که دولت بایدن دلایل خود را برای چنین عقب نشینی داشت، اما خروج ناگهانی از کشور با ایجاد خلأهای متعدد صحیح نبود. این امر به گروه طالبان کمک کرد تا در کوتاه ترین زمان کشور را جارو کنند و اکنون که همه چیز کثیف شده است، جامعه جهانی پاسخی ندارد. گروه طالبان به هدف خود رسید. پاکستان به هدف خود رسید و تروریست ها به هدف خود که یک پناهگاه امن بود رسیدند.
۲. پایان هزینه‌های گزاف
یکی کلیدی ترین دلایل خروج آمریکا از خراسان/افغانستان را می‌توان صرف هزینه‌های هنگفت انسانی و مالی در این کشور عنوان کرد. همچنان‌که به گزارش شبکه ان‌بی‌سی نیوز، آمریکا در این جنگ طولانی، ۲هزار و ۳۰۰ سرباز خود را از دست داده و هزاران آمریکایی در این جنگ زخمی شده‌اند. همچنین براساس گزارش موسسه Costs of War ایالات‌متحده آمریکا طی بیست سال گذشته ۲تریلیون و ۲۶۰میلیارد دلار در خراسان/افغانستان هزینه جنگ کرده است. آخرین گزارش وزارت دفاع آمریکا در سال ۲۰۲۰ هم حاکی از آن است که این وزارتخانه به‌طور کلی ۸۱۵میلیارد و ۷۰۰میلیون دلار در خراسان/افغانستان هزینه جنگ کرده است. بنابراین بخشی از هدف آمریکا این است که دیگر نه تلفات انسانی بدهد و نه در این جنگ هزینه کند؛ چراکه در داخل کاخ سفید و حتی میان مردم آمریکا دیدگاه‌های متفاوت وجود دارد و انتقادهای زیادی به دولت‌های مختلف آمریکا وارد است که چرا باید در خراسان/افغانستان تا این حد هزینه کنند.
۳. تغییر راهبرد کاخ سفید
در این بین برخی از مجموعه‌های راهبردی آمریکا همانند مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌الملل راهبردی Center for Strategic and International Studies (CSIS) که در آن افرادی همانند آنتونی کوردزمن فعالیت دارند به این موضوع اشاره داشتند که نقش منطقه‌ای آمریکا برای امنیت ملی آن کشور پرمخاطره بوده و ایالات‌متحده باید از سازوکارهای گزینشی در حوزه امنیت منطقه‌ای استفاده کند. در سال ۲۰۱۸ نیز گراهام آلیسون نظریه (تله توسیدید) را ارائه کرد و به موجب آن به آمریکایی‌ها هشدار داد که چین در حال گسترش قدرت خود است و اگر قدرت این کشور مهار نشود در آن شرایط ایالات‌متحده با چالش‌های امنیتی جدید مواجه خواهد شد.»
به گفته این کارشناس، براساس چنین نگرشی مایک پمپئو و دونالد ترامپ مذاکره با گروه طالبان را آغاز کردند.
راهبرد ایالات‌متحده در ارتباط با جنوب غرب آسیا می‌گوید این راهبرد از سال ۲۰۱۶ با تغییراتی همراه شد. که باراک اوباما، رئیس‌جمهور وقت آمریکا در سال ۲۰۱۶ طرح خروج نیروهای نظامی آمریکا از خراسان/افغانستان را از وزارت دفاع ایالات‌متحده دریافت کرد. در این بین برخی از مجموعه‌های راهبردی آمریکا همانند مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌الملل راهبردی Center for Strategic and International Studies (CSIS) که در آن افرادی همانند آنتونی کوردزمن فعالیت دارند به این موضوع اشاره داشتند که نقش منطقه‌ای آمریکا برای امنیت ملی آن کشور پرمخاطره بوده و ایالات‌متحده باید از سازوکارهای گزینشی در حوزه امنیت منطقه‌ای استفاده کند. در سال ۲۰۱۸ نیز گراهام آلیسون نظریه (تله توسیدید) را ارائه کرد و به موجب آن به آمریکایی‌ها هشدار داد که چین در حال گسترش قدرت خود است و اگر قدرت این کشور مهار نشود در آن شرایط ایالات‌متحده با چالش‌های امنیتی جدید مواجه خواهد شد.» براساس چنین نگرشی مایک پمپئو و دونالد ترامپ مذاکره با گروه طالبان را آغاز کردند.
«تغییر برداشت رهبران آمریکا از نوع تهدید علیه این کشور به‌عنوان مثال تمرکز بیشتر بر چین، روسیه و ایران، برآورد هزینه‌های مادی و انسانی از حضور تقریبا ۲۰ساله نظامی در خراسان/افغانستان، انتقادهای داخلی در آمریکا نسبت به دخالت‌های خارجی این کشور و هزینه‌های ناشی از آن بدون آنکه دستاورد ملموسی داشته باشند و…» از جمله مواردی هستند که اغلب تحلیلگران بر این باورند که در تصمیم آمریکا برای خروج نیروهای نظامی‌اش از خراسان/افغانستان موثر بوده است.
آمریکایی‌ها که در سال ۲۰۰۱ پس از حملات ۱۱ سپتامبر برای جنگ با گروه طالبان به خراسان/افغانستان حمله کردند، ۱۹ سال بعد یعنی در سال ۲۰۲۰ با این گروه برای تسهیل خروج نظامیان خود و هموار کردن راه برای صلح بین آنها و دولت کابل توافق کردند و سپس اعلام شد که روند خروج نیروهای آمریکایی از خراسان/افغانستان از اول مه (۱۱ ثور/اردیبهشت) آغاز شده و قرار است این روند تا ۱۱ سپتامبر (۲۰ شهریور) پایان یابد.
البته این تصمیم، تصمیم دولت جو بایدن نیست؛ زیرا در اواخر دوران ریاست‌جمهوری باراک اوباما، دستگاه‌های امنیتی آمریکا و فرماندهان ارتش این کشور گزارش‌هایی ارائه کرده‌بودند مبنی‌بر اینکه از نظر نظامی نمی‌توانند در خراسان/افغانستان پیروز شوند و اگر به این وضعیت ادامه دهند و به‌دنبال راه‌حل سیاسی نروند، ممکن است تجربه شکست شوروی و بریتانیا در خراسان/افغانستان برای آمریکا نیز رخ بدهد. بنابراین اوباما استراتژی آمریکا در خراسان/افغانستان را تغییر داد و سپس دونالد ترامپ نیز همین روند مذاکرات سیاسی با گروه طالبان را در پیش گرفت و به توافقی نیز دست پیدا کرد.
تصمیم آمریکا برای خارج کردن نیروهایش از خراسان/افغانستان پس از نزدیک به دو دهه حضور نظامی در این کشور، پرسش‌های مهمی را مطرح ساخته است. از جمله اینکه استراتژی آمریکا از خروج نیروهایش چیست و موضوع تمرکز بر مساله چین تا چه حد روی این تصمیم کاخ سفید تاثیرگذار بوده است؟ آیا واشنگتن به اهدافش دست پیدا کرده است و آیا تمام نیروهایش را خارج می‌کند؟ همچنین این اقدام آمریکا چه تاثیری بر قدرت گرفتن گروه طالبان دارد؟
ایالات متحده در 20 سال گذشته بیش از سه تریلیون دلار در جنگ موسوم به “جنگ علیه ترور” هزینه کرده است. حفظ سطح نیرو در چنین مکانی دشوار و مستلزم منابع گران است. حفظ زنجیره تامین نیز یک چشم انداز مهم بود. پیش از این، کل زنجیره تامین نیروهای آمریکایی در پاکستان مستقر بود و پاکستان در واقع از این موضوع منتفع شده بود، اما در حدود پنج سال گذشته، روابط بین ایالات متحده و پاکستان تیره شده است که طبیعتا زنجیره تامین نیروهای آمریکایی را تحت تاثیر قرار داده است. گران تر است زیرا بیشتر منابع در حال حاضر از طریق هوایی حمل می شد. در حال حاضر این هزینه حدود 45 تا 50 میلیارد دلار در سال بود که در اوج جنگ بیش از 100 میلیارد دلار در سال بود. خرج چنین مبلغ هنگفتی توسط رهبری ایالات متحده عاقلانه تلقی نشد و از این رو خروج از آن تصمیم گرفته شد.
خروج آمریکا از خراسان/افغانستان را می‌توان صرف هزینه‌های هنگفت انسانی و مالی در این کشور عنوان کرد. همچنان‌که به گزارش شبکه ان‌بی‌سی نیوز، آمریکا در این جنگ طولانی، ۲هزار و ۳۰۰ سرباز خود را از دست داده و هزاران آمریکایی در این جنگ زخمی شده‌اند. همچنین براساس گزارش موسسه Costs of War ایالات‌متحده آمریکا طی بیست سال گذشته ۲تریلیون و ۲۶۰میلیارد دلار در خراسان/افغانستان هزینه جنگ کرده است. آخرین گزارش وزارت دفاع آمریکا در سال ۲۰۲۰ هم حاکی از آن است که این وزارتخانه به‌طور کلی ۸۱۵میلیارد و ۷۰۰میلیون دلار در خراسان/افغانستان هزینه جنگ کرده است. بنابراین بخشی از هدف آمریکا این است که دیگر نه تلفات انسانی بدهد و نه در این جنگ هزینه کند؛ چراکه در داخل کاخ سفید و حتی میان مردم آمریکا دیدگاه‌های متفاوت وجود دارد و انتقادهای زیادی به دولت‌های مختلف آمریکا وارد است که چرا باید در خراسان/افغانستان تا این حد هزینه کنند.
۴.سیاست کنش گزینه‌ای و اقدامات تاکتیکی
مذاکرات دوحه قطر با مشارکت آمریکا، قطر و پیگیری راهبردهای امنیتی آمریکا همراه شد. «هدف اصلی ترامپ، پمپئو و نظریه‌پردازانی همانند آلیسون تغییر معادله رفتار منطقه‌ای آمریکا بود که در سند امنیت ملی ۲۰۲۱ بایدن منعکس شد. بایدن به این موضوع اشاره داشت که آمریکا از راهبرد جنگ‌های منطقه‌ای فاصله گرفته است و ترجیح می‌دهد تا سیاست کنش گزینشی و اقدامات تاکتیکی در جنوب غرب آسیا را جایگزین کند. خروج نیروهای نظامی آمریکا از خراسان/افغانستان تا آگوست ۲۰۲۱ انجام شده و از این مقطع زمانی به بعد ترکیه نقش محوری در تحولات سیاسی و امنیتی خراسان/افغانستان را ایفا خواهد کرد.»
۵. خراسان/افغانستان؛ نماد سیاست جدید واشنگتن
همزیستی با گروه طالبان بخشی از سیاست امنیتی آمریکا در دوره بایدن است که هزینه‌های امنیتی کمتری را برای ایالات‌متحده ایجاد خواهد کرد، «ایالات‌متحده اکنون می‌تواند نقش موثرتری در رقابت با چین در آسیای شرقی ایفا کند. به‌طور کلی می‌توان گفت خراسان/افغانستان نماد سیاست جدید ایالات‌متحده آمریکا است که کنش راهبردی در آسیای جنوب غربی را جایگزین سیاست‌های تاکتیکی و عملیاتی کرده است.
ژنرال جان هایتن، یکی از معاونان رئیس ستاد مشترک نیروهای مسلح ایالات متحده، در کنفرانس خبری در دانشگاه فناروی‌های پیشرفته اظهار داشت: ایالات متحده نیروهای خود را از خراسان/افغانستان خارج می‌کند، زیرا ایالات متحده باید تمرکز خود را بر تهدیدهای روسیه و چین بگذارد.
هایتن گفت: خطر اصلی در دراز مدت از سوی چین و کوتاه مدت از سوی روسیه است؛ ما باید اطمینان حاصل کنیم که اهداف خود را بر روی آنها متمرکز می‌کنیم.
